Pervazivni razvojni poremaćaji su kompleksni neurorazvojni poremećaji. To su poremećaji koji utiču na neka specifična područja razvoja koja su ugrožena:

• Socijalna i relaciona integracija
• Verbalne i gestualne jezičke vještine
• Vještine psihomotorike i sposobnosti

Imaju karakteristične oblike patološkog funkcionisanja koje karakteriše usporenje u oblastima socijalnog i kognitivnog razvoja, naročito u oblasti govorno-jezičkog razvoja. Prvi znaci se primijete tokom prvih godina života, uz tendenciju promjene simptoma sa uzrastom djeteta. Da bi se postavila dijagnoza potrebna je detaljna anamneza, opservacija ponašanja, neurološki pregled, opšti medicinski pregled, procjena govora, procjena intelektualnih sposobnosti…

U pervazivne razvojne poremećaje prema ICD-10 klasifikaciji svrstavaju se: 

• Dječiji autizam

Asocijalnost i izbjegavanje: Djeca sa autizmom ne traže kontakt sa drugim ljudima, vršnjacima ili odraslima. Često su hladni, aseptični, neempatični, povučeni, nesposobni da izraze emocije i/ili naklonost. Ovdje su prisutne jezičke disfunkcije verbalnog i neverbalnog jezika: spor i tanak govor, sa malim vokabularom, poteškoće u razumijevanju i izražavanju neverbalnim jezikom.

Bizarna i standardizovana ponavljajuća ponašanja: ponavljaju gestove i izraze koji su ponekad van konteksta i često doživljavaju naizmjenične faze ravnog smirenja i hiperaktivnosti. Djeca sa autizmom mrze promjene. Autizam pretežno pogađa dječake, sa velikim odnosom 5/1.

• Atipični autizam. 
• Rett-ov sindrom. 

Rettov poremećaj je vrlo rijetka neurodegenerativna bolest, genetskog porijekla i teške prognoze. Simptomi su vidljivi od rođenja i to su: smanjen obim glave, oštećene interpersonalne vještine i asocijalnost. To je poremećaj koji više pogađa ženski pol.

• Drugi dezintegrativni poremećaj detinjstva. 
• Hiperkinetički poremećaj udružen sa mentalnom retardacijom i stereotipnim pokretima.
• Aspergerov sindrom. 

Karakterišu ga kliničke karakteristike slične autizmu. Javlja se uglavnom u predškolskom uzrastu i, kao i kod autizma, pogađa uglavnom mušku djecu. Često se javlja povezano sa drugim patologijama kao što su: Tourette-ov sindrom (TIC poremećaj), veliki depresivni poremećaj i bipolarnost, šizotipski poremećaj ličnosti (grupa A), opsesivno kompulzivni poremećaj.

• Drugi pervazivni razvojni poremećaj. 
• Pervazivni razvojni poremećaj, nespecifikovan.

Pri tretmanima se zalažemo da individualnim pristupom, uz maksimalnu stimulaciju govornog i motoričkog razvoja deteta i uz potpunu saradnju sa roditeljima što prije dođemo do željenog cilja.

Autizam je neurorazvojni poremećaj koji spada u grupu pervazivnih razvojnih poremećaja i koji uglavnom uključuje jezik i komunikaciju, socijalnu interakciju, uska, stereotipna interesovanja i ponavljajuća ponašanja.

Autizam prepoznajemo kao:

1. Autistični poremećaj (Kannerov sindrom)

U prvom slučaju poremećaja iz spektra autizma u istoriji, dr Leo Kanner koristio je taj izraz za dijagnozu socijalnog i emocionalnog poremećaja, dok su prethodna zapažanja pacijenata sa simptomima autizma dovela psihijatre do dijagnoze šizofrenije. Doktor Kanner predstavio je svoja otkrića o autizmu u filmu Nervozno dijete. Iznio je detalje obrazaca ponašanja i zapažanja koja su bila dosljedna kod jedanaest pacijenata koje je proučavao. Ovaj rad se pokazao ključnim u polju kliničke psihijatrije i omogućio je onima koji rade sa pacijentima koji su pokazali ove karakteristike da koriste tačniju terminologiju.

2. Autistični spektar poremećaja (ASD)

Zbog niza simptoma koji se razlikuju od pojedinca do pojedinca, autizam se sada naziva Poremećaj autističnog spektra ( ASD). Poremećaj pokriva širok spektar simptoma, nivoa vještina i invaliditeta, koji mogu ili ne moraju uticati na dnevnu autonomiju i život. Rana dijagnoza postaje od suštinskog značaja kako bi se moglo efikasno intervenisati na različitim komponentama oštećenja, odnosno „funkcionalne raznolikosti“.

• Kada se prepoznaje autizam? 

Prvi znaci autizma manifestuju se problemima u nekim oblastima, posebno sposobnošću komunikacije i odnosa sa drugima. Ovakva djeca na neverbalnim testovima inteligencije (crtanje, igranje, matematika, pamćenje) mogu biti iznad proseka.

• Koji su uzroci autizma? 

Što se tiče uzroka ove složene patologije, oni su i danas nepoznati. Autizam je četiri puta češći kod dječaka nego kod djevojčica i ne poznaje rasne, etničke ili socijalne granice. Način života, socijalni status ili nivo obrazovanja ne utiču na mogućnost autizma.

Smatra se da su tri kategorije faktora rizika koji doprinose autizmu: genetski faktor, faktor životne sredine i faktor razlike u biologiji mozga.

• Karakteristike autizma

Definišuće karakteristike autističnog poremećaja su: oštećenje recipročnih socijalnih interakcija; oštećenje verbalne i neverbalne komunikacije; ograničen, repetitivan i stereotipan obrazac ponašanja, interesovanja i aktivnosti; poremećaj u reagovanju na senzorne stimuluse. Oštećenje u socijalnim interakcijama podrazumijeva se najprije odnosi na saradnju sa drugim ljudima, kao što je gledanje u oči, odazivanje na ime, iniciranje razgovora sa drugima, položaj tijela i gestovi, izostanak interesovanja za drugima i nemogućnost ostvarivanja vršnjačkih odnosa. Oštećenje komunikacije se odlikuje kašnjenjem ili potpunim odsustvom govora, lošom neverbalnom komunikacijom, igrom bez funkcije, odsustvom imitacije i stereotipnom upotrebom govora. Stereotipni i repetitivni obrasci ponašanja su najčešće ispoljeni kroz ljuljanje, lepršanje, uvrtanje prstiju, opsesivnom okupacijom nekim objektom i njegovim delovima, prisustvom nefunkcionalnih rutina i frustracijom ukoliko dođe do nekih promjena.

U tretmanu se obavlja stimulacija svih funkcija, a najviše govorno-jezičkog razvoja. Najbolji rezultati se postižu uz punu saradnju roditelja i terapeuta.

Razvojna disfazija je patološki nerazvijen govor, tj. poremećaj sposobnosti da se razumije, strukturira i izrazi jezička zamisao. Može biti:

• Ekspresivnog tipa gdje dijete ne govori ili su prisutne nepravilnosti u govoru kao što je agramatičnost
• Receptivnog tipa gdje dijte ne razumije govor. 

• Uzroci disfazije

Mogući uzroci disfazije su nejasni. Moguće je da genetski faktor mnogo utiče. U rijetkim slučajevima moguće je identifikovati lezije na nekim dijelovima mozga, što bi moglo prouzrokovati probleme u komunikaciji.

• Simptomi difazije

Neki simptomi koji karakterišu disfaziju su: 

• Rječnik manji od 20 riječi u 18 mjeseci;
• Rječnik manji od 50 riječi u 24 mjeseca;
• Problemi sa pamćenjem i prisjećanjem riječi u pravom kontekstu;
• Upotreba kratkih rečenica, bez glagola i gramatičkih elemenata;
• Nedostatak radoznalosti i interesovanja za vrste komunikacije;
• Teškoća ili odsustvo ponavljanja pojmova koji se podučavaju;
• Nemogućnost pravilnog izgovaranja riječi i fonema;
• Teškoće u razumijevanju i reagovanju na slušne stimuluse;
• Nerazumijevanje vizuelnih simbola povezanih sa komunikacijom, poput gestova, riječi i pisanih brojeva.

Kod djece sa razvojnom disfazijom neverbalna komunikacija se razvija u skladu sa njihovim kalendarskim uzrastom, ili je samo blago oštećena, pa ova djeca bez problema mogu da mašu, tapšu, pošalju poljubac itd, odnosno da se koriste gestovima bez ikakvih problema. Socijalne vještine su im očuvane i imaju funkcionalnu igru. Djeca sa razvojnom disfazijom nedostatak govora nadoknađuju gestovima i neverbalnom komunikacijom. Najkarakterističniji znak, koji roditelji prvi primijete je odsustvo govora, bez pojave riječi do druge godine, ali važno je obratiti pažnju na još neke znake koji karakterišu razvojnu disfaziju, kao što su: ograničen rječnik, agramatičnost, loša orijentacija u prepričavanju događaja u glagolskim vremenima i sam redoslijed događaja.

• ADHD

Poremećaj hiperaktivnosti sa deficitom pažnje (ADHD) je poremećaj mozga koji utiče na to kako dijete obraća pažnju, mirno sjedi i kontroliše svoje ponašanje. Predstavlja stanje koje je relativno često u djetinjstvu, a prate ga teški i trajni simptomi nepažljivosti, prekomjerne aktivnosti i impulsivnosti koji se javljaju u toku ranog razvoja. Veća je vjerovatnoća da se pojavi kod dječaka nego kod devojčica. Obično se primijeti tokom ranih školskih godina, kada dijete počinje da ima problema sa obraćanjem pažnje.

• ADHD simptomi 

Simptomi su grupisani u tri vrste: 

1. Nepažnja.

Djeca sa ADHD nepažljivog subtipa, su djeca koja često nisu hiperaktivna, već ih prije opisujemo kao dremljivu i inertnu. Njihovi problemi sa pažnjom su nespecifični i povezani su sa senzornim procesima, lošim fokusom pažnje i manje preciznim procesiranjem informacija (teškoće u učenju, greške u izradi školskih aktivnosti, zaboravljanje zadataka u svakodnevnim aktivnostima, dezorganizacija, često gubljenje stvari). 

• Hiperaktivnost-impulsivnost.

Djeca sa ADHD hiperaktivno-impulsivnog suptipa imaju probleme sa pažnjom koji su specifičniji, povezani sa distraktivnošću i redukovanom istrajnošću (vrpoljenje ili poskakivanje dok sjedi, dijete je uvek „u pokretu“, kao da je „uključeno na struju“, stalno trči i penje se, prekomjerno govori, odgovara prije nego što se završi pitanje, ima problema sa čekanjem svog reda, prekida druge u govoru).

• Kombinovani tip ADHD-a. 

Kod njega su prisutne obe grupe simptoma.

ADHD se ne može spriječiti ili izliječiti. Ali rano uočavanje, plus dobar plan liječenja i obrazovanja, može pomoći djetetu sa ADHD-om u upravljanju njihovim simptomima.

Simptomi hiperaktivnosti se manifestuju oko 4. godine života (teškoće prilikom sjedenja na jednom mjestu, pretjeran nemir ruku/nogu, nemogućnost igre „na miru“, trčanje naokolo, pretjerano penjanje itd). Neophodno je naglasiti da nema svako “nemirno” dijete dijagnozu ADHD, zbog toga je neophodno da tačnu dijagnozu postavi stručnjak.

• Specifične smetnje u učenju

Zajednička osobina djece sa specifičnim smetnjama u učenju je oštećenje jednog ili više procesa povezanih sa opažanjem, mišljenjem, pamćenjem ili učenjem. To uključuje, ali se ne ograničava na njih: jezičko procesiranje, fonološko procesiranje, vizuo-spacijalno procesiranje, brzinu procesiranja, memoriju i pažnju, i egzekutivne funkcije (planiranje i donošenje odluka).

Najčešće smetnje su:

• Disleksija je poremećaj u učenju čitanja i pored normalne inteligencije, dobrog vida, sluha, adekvatne motivacije i ostalih povoljnih edukativnih, psiholoških i socijalnih uslova. Disleksija predstavlja značajno neslaganje između stvarnog i očekivanog nivoa čitanja u odnosu na mentalni uzrast. Ipak, disleksija je mnogo više od nesposobnosti čitanja. Ona podrazumijeva i deficite vizuelne obrade, fonološkog kodiranja i razumijevanja jezika.
• Disgrafija je poremećaj u učenju u savladavanju vještina pisanja, tj. podrazumijeva svaki poremećen ili nedograđen rukopis. Može se manifestovati kroz teškoće percepcije dijelova u odnosu na cjelinu i kroz teškoće usvajanja motoričke formule slova, znakova i drugih simbola.
• Diskalkulija predstavlja poremećaj kod kog su djetetove sposobnosti računanja slabije od očekivanih za uzrast, inteligenciju i obrazovanje primjereno uzrastu. Manifestuje se teškoćama u formiranju matematičkih pojmova i usvajanju matematičkih operacija.
• Perceptivno-motoričke teškoće uzrokuju da djeca imaju otežanu opštu koordinaciju i organizaciju pokreta, koordinaciju oko-ruka, vizuelnu percepciju i orijentaciju u prostoru.
• Dispraksija je neurološki razvojni poremećaj koordinacije koja se uočava u nezrelosti organizovanja pokreta. Kod ovog poremećaja, mozak ne obrađuje na pravi način informacije koje dobija od okoline. Dispraksija nije povezana sa inteligencijom, ali može da prouzrokuje teškoće u učenju.

Kod prepoznavanja specifičnih smetnji u učenju, treba reagovati što pre i uz pravilne tretmane i uz maksimalnu saradnju stručnjaka koji vodi tretmane, roditelja i učitelja, ublažiti simptome i pomoći djetetu da razvije vještine koje će dovesti do ostvarivanja postignuća.

• Aspergerov sindrom

Sindrom je dobio ime po Austrijancu Hansu Aspergeru, pedijatru u bečkoj bolnici, koji je identifikovao zajedničke karakteristike neke djece i došao do saznanja da se radi  o određenom poremećaju. Mališani su očigledno imali normalnu inteligenciju, ali im je nedostajala vještina neverbalne komunikacije, bili su fizički nespretni i nisu pokazivali empatiju. Obično su bili usamljeni i izolovani i imali su poteškoća u sklapanju prijateljstava.

Aspergerov sindrom je razvojni poremećaj koji odlikuje manji ili veći stepen problema sa govorom, veštinama komunikacije, repetitivnim obrascima ponašanja i strogim praćenjem rutina. Najraniji simptom koji bude najviše izražen je opsesivno interesovanje za određeni objekat ili temu, dok je to ujedno i jedino interesovanje. Njihov fokus je usmjeren samo na ono što ih interesuje, sami sebi su dovoljni u tome i trude se da sakupe što više informacija o tome. Postaju toliko upućeni u svoj hobi ili predmet interesovanja da ih je Asperger nazivao malim profesorima.

Aspergerov sindrom se smatra blažim podtipom, mada se i dalje raspravlja da li ga treba smatrati odvojenim ili blagim oblikom autizma.

Govor djece sa ovim sindromom se razlikuje od govora druge djece, a najprimetnija je razlika u neverbalnoj komunikaciji. Teško tumače mimiku i gestove, pa zbog toga često upadaju u komukacione probleme. Također, imaju poteškoće u razumijevanju tuđih emocija. Socijalne veštine su im svedene na minimum, tako da zbog toga izbegavaju socijalne interakcije. Još jedna bitna karakteristika ljudi sa Aspergerovim sindromom je da ne vole promjene  (jedu samo poznatu hranu, i to u određenim količinama, nose istu odjeću, idu uvijek istim putem i slično). Osobe koje imaju Aspergerov sindrom imaju očuvanu inteligenciju, a dosta njih često su geniji i imaju neke izuzetne sposobnosti